امیر عبدالرحمان
خان (۱۸۸۰ تا ۱۹۰۱)
عبدالرحمان با پذیرش معاهدۀ گندمک که از پیش امضا شده بود، امیر افغانستان شد. با وجود برنامه های اصلاحی و آبادانی فراوان، او به حیث امیر خشن در امور داخلی، اما ضعیف در معاملات بین المللی، و امیری که توسط انگلیس ها به قدرت رسید، شناخته میشود. او بالای اقلیت های افغانستان سختگیر و خشن بود و به این ذلت تن داد که برنامه های خارجی افغانستان در زمان امارت او از جانب انگلیس طرح ریزی و عملی شوند.
از عملکرد های دیگر عبدالرحمان خان که اثرات شوم آن تا هنوز به شدت در افغانستان محسوس است، امضای معاهدۀ دیورند میان او و مستخدم دولتی انگلستان مورتیمر دیورند در مورد مرز جنوبی افغانستان است. این معاهده یک صفحه‌ای که دارای هفت ماده است، در سال ۱۸۹۳ خط دیورند را با طول 2430 کیلومتر در جنوب افغانستان به حیث مرز میان کشور افغانستان و هند برتانوی به رسمیت شناخت. در بدل امضای معاهدۀ گندمک که قسمت زیاد خاک افغانستان را در جنوب به هندبرتانوی واگذار کرد، برتانیه به عبدالرحمان خان وعده سپرد که پرداخت پول دولت انگلیس به افغانستان پس از امضای معاهده از دوازده لک روپیه به هژده لک روپیه ازدیاد خواهد یافت.
عده ای به این باور اند که دیورند یک خط کوتاه مدت بود و تاریخ مصرف آن به سر رسیده است، در حالی که همچو ماده ای در متن معاهده وجود ندارد. عدۀ دیگر به این باور اند که با استرداد استقلال افغانستان معاهده دیورند اعتبار خود را از دست داد در حالی که پس از امیر عبدالرحمان خان، فرمانروایان بعدی بار بار این خط را به حیث مرز تائید کرده اند و هنگام استرداد استقلال افغانستان معاهدۀ راولپندی که شکل اندک تغییر یافتۀ معاهدۀ دیورند است میان طرفین درگیر به امضاء رسید. عدم شناسایی خط دیورند به صفت مرز میان کشور های پاکستان و افغانستان از جانب عده ای در هر دو جانب سرحد باعث ایجاد کشمکش ها در هر دو جانب مرز شده است.
خط دیورند پشتون ها و بلوچ های ساکن آن نواحی را به دو قسمت تقسیم کرد و پس از تاسیس کشور پاکستان این خط به حیث مرز میان افغانستان و پاکستان باقی ماند. بود و باش پشتون ها در این نواحی به دوران باستان برمیگردد و هرودوت از سکونت پکتین ها (پشتون ها) در این نواحی از هزارۀ اول پیش از میلاد سخن گفته است. بلوچ ها در ناحیۀ جنوب غربی خط دیورند سکونت دارند.
عده ای به این باور اند که دیورند یک خط کوتاه مدت بود و تاریخ مصرف آن به سر رسیده است، در حالی که همچو ماده ای در متن معاهده وجود ندارد. عدۀ دیگر به این باور اند که با استرداد استقلال افغانستان معاهده دیورند اعتبار خود را از دست داد در حالی که پس از امیر عبدالرحمان خان، فرمانروایان بعدی بار بار این خط را به حیث مرز تائید کرده اند و هنگام استرداد استقلال افغانستان معاهدۀ راولپندی که شکل اندک تغییر یافتۀ معاهدۀ دیورند است میان طرفین درگیر به امضاء رسید. عدم شناسایی خط دیورند به صفت مرز میان کشور های پاکستان و افغانستان از جانب عده ای در هر دو جانب سرحد باعث ایجاد کشمکش ها در هر دو جانب مرز شده است.
خط دیورند پشتون ها و بلوچ های ساکن آن نواحی را به دو قسمت تقسیم کرد و پس از تاسیس کشور پاکستان این خط به حیث مرز میان افغانستان و پاکستان باقی ماند. بود و باش پشتون ها در این نواحی به دوران باستان برمیگردد و هرودوت از سکونت پکتین ها (پشتون ها) در این نواحی از هزارۀ اول پیش از میلاد سخن گفته است. بلوچ ها در ناحیۀ جنوب غربی خط دیورند سکونت دارند.
 |
| خط دیورند بر نقشۀ ارتفاع افغانستان |
تعیین مرز های افغانستان در دوره های مختلف زمانی پس از کشمکش های طولانی با دول همسایه به شمول روسیۀ تزاری، هند برتانوی، و ایران و پس از دست اندکاری دولت سومی به صفت میانجی صورت پذیرفته است. یگانه خط مرزی افغانستان که بدون کشمکش تعیین شده، خط مرزی میان چین و افغانستان است که به اساس شماری از گزارش ها مبهم است و اسناد مربوط به مرز میان چین و افغانستان با اسناد در مورد مرز میان پاکستان و افغانستان تطابق ندارند.
امیر عبدالرحمان در سال ۱۹۰۱ در محل مورد پسندش در باغ بالای کابل درگذشت. گمان میرفت که درگذشت او باعث ایجاد کشمکش های داخلی خواهد شد اما حبیب الله خان با درایتی که داشت توانست مانع بروز کشمکش ها شود. وی پس از درگذشت پدر زمام امور را به دست گرفت و از برقراری قدرتش در افغانستان هند برتانوی را مطلع ساخت.
امیر عبدالرحمان در سال ۱۹۰۱ در محل مورد پسندش در باغ بالای کابل درگذشت. گمان میرفت که درگذشت او باعث ایجاد کشمکش های داخلی خواهد شد اما حبیب الله خان با درایتی که داشت توانست مانع بروز کشمکش ها شود. وی پس از درگذشت پدر زمام امور را به دست گرفت و از برقراری قدرتش در افغانستان هند برتانوی را مطلع ساخت.
