امیر دوست محمد
خان (۱۸۲۶ تا ۱۸۳۹ و ۱۸۴۳ تا ۱۸۶۳)
دوست محمد خان بار نخست از سال 1826 تا 1839 و بار دوم از سال 1843 تا
1863 امیر افغانستان بود. دوست محمد خان پسر سردار پاینده خان بزرگ قوم بارکزی
بود. پاینده خان در سال 1799 توسط زمان
شاه درانی به قتل رسید. برادرش فتح خان در
تشکیل کشور افغانستان و به قدرت رسانیدن احمدشاه ابدالی نقش عمده داشت و در دولت
احمد شاه ایفای وظیفه میکرد اما او نیز توسط محمود شاه در سال 1818 به قتل
رسید. این باعث ایجاد دشمنی میان دو قوم
شد و محمود شاه به جز هرات تمام سرزمین های تحت ادارۀ خود را از دست داد و بردران
فتح خان بر آن سرزمین ها حاکم شدند. دوست
محمد خان با بدست آوردن غزنی و کابل خود
را امیر، و افغانستان را امارت افغانستان خواند.
نابسامانی درانی ها و کشمکش ها میان پسران تیمور شاه باعث
شد که در اواخر فرمانراویی شان سیک ها قسمت هایی از سرزمین تحت تصرف درانی ها، به
شمول اتک و پشاور را تصرف کنند. دوست
محمد خان در سال 1835 به قصد تصرف دوبارۀ پشاور از درۀ خیبر بدانسو روانه شد اما
در نبرد برای تصرف دژ جمرود ناکام شد. این
زمانی بود که در هند حکمرانی کمپنی بریتانیا جریان داشت که بعد ها به حکمرانی
بریتانیا یا حکمرانی مستقیم انگلستان در هند انجامید.
حملۀ امیر دوست محمد خان به سرزمین های تحت ادارۀ هند که زمانی تحت ادارۀ درانی ها بود، باعث شدت
بخشیدن به بازی بزرگ (The
Great Game) شد که در سال 1830 با تلاش های بریتانیا برای گشودن راه تجارتی به بخارا، میان
امپراطوری روسیه و امپراطوری بریتانیا آغاز شده بود. بریتانیا تصور میکرد که روسیه با استقرار قدرت
اش در سرزمین های آسیای مرکزی، برای رسیدن به آب های گرم از راه افغانستان وارد
هند خواهد شد. روس ها بخصوص پس از آنکه
لارد ویلیام بنتنک فرماندار کل ماموریت یافت مسیر تازه ای برای تجارت با بخارا
برقرار کند، از توسعۀ تاثیر بریتانیا بر آسیای مرکزی هراس داشتند. با رسیدن نمایندۀ روسیه یان ویتکویچ به کابل
تشویش برتانیا فزونی گرفت. زمانی که
مذاکرات میان کابل و روسیه در سال 1838 بی نتیجه به پایان رسید ترس بریتانیا از
حملۀ روسیه بر هند برتانوی بیشتر شد.
حکومت قاجاری ایران با پشتیبانی روسیه کوشش های خود را برای تصرف هرات شدت
بخشید اما پس از صدور اخطار جنگ از جانب بریتانیا، حکومت قاجار از قصد تصرف هرات
دست کشید.
