امپراطوری مادها (حوالی ۶۰۰ تا ۵۵۰ پ.م.)

حوالی از بین رفتن تمدن باختر- مارگیانه د رشمال افغانستان، جنوب ترکمنستان و ازبکستان، دو گروه بزرگ ایرانی ها موسوم به مادها و فارسیان در حوالی میان رودان (بین النهرین) بصورت یکباره پدیدار شدند.  از این دو گروه، ماد ها گروه بزرگتر و مهمتر بودند که در شمال شرقی ایران امروزی در حوالی همدان، کردستان، و تهران مسکن گزین شده بودند. 

بیشتر مؤرخان ماد ها را آریایی تبار خوانده اند.  در مورد چگونگی حکومت مادها ها بر سرزمینی که در آن مستقر شده بودند میان مؤرخان اختلاف نظر وجود دارد.  مؤرخانی چون هرودوت چگونگی سیستم اداری ماد ها را مشابه به سیتم اداری هخامنشیان میخوانند در حالی که از متون آشوری چنین بر میاید که ماد ها برای مدت طویل سیستم حکومت مرکزی نداشتند و شاهان آشوری که به سرزمین ماد ها هجوم میبردند با شمار زیاد حکمرانان محلی مواجه میشدند.

ماد ها همواره مورد یورش آشوریان قرار میگرفتند و عده ای مؤرخان همین حملات مداوم آشوریان را که به منظور چپاول صورت میگرفت، دلیل متحد شدن و ایجاد حکومت واحد ماد میدانند.  ماد ها پس از جنگهایی که حدود صد سال دوام داشت آشوریان را شکست دادند و حکومت متحد مرکزی خود را بنیاد نهادند. 

دیاکو بنیانگذار امپراطوری متحد ماد ها بود که با رأی مردم به قدرت رسید و بر اساس گزارش هرودوت از سال 728 تا 675 پ.م. حکمرانی نمود.  جانشین او فرورتیش از سال 675 تا 653 پ.م.  حکمرانی کرد و فارسیان را متحد ساخت اما در یک حملۀ پیش از وقت در برابر آشوریان از جهان رفت.  پس از او پسرش هووخشتره به قدرت رسید.  هووخشتره از سال 625 تا 585  پ. م. بر سرزمین ماد حکمرانی کرد.

سرزمین ماد در دوران پادشاهی هووخشتره دارای بزرگترین وسعت بود و ساحات زیاد افغانستان امروزی هم در همین دوران شامل امپراطور ماد شد.  در دوران او مردمان سکاها به غرب ایران سرازیر شدند و همراه با مادها و گروه های دیگر ایرانی بر نواحی میان رودان که در عراق امروزی موقعیت دارد تسلط یافتند و سرزمین آشوری را مورد تهدید جدی قرار دادند.

تصور میشود که سکاها سرانجام بصورت داوطلبانه آن مناطق را ترک گفتند، یا امکان دارد که در امپراطوری در حال گسترش مادها مدغم شده باشند.  در حوالی سال 600 پ.م.  امپراطوری مادها از افغانستان تا سواحل جنوبی بحیرۀ سیاه گسترش داشت.

ایشتوویگو پس از هووخشتره قدرت را به دست گرفت و از سال 585 تا 550 پ.م. فرمانروانی کرد.  در دوران او قدرت مادها زوال یافت و او سر انجام توسط نواسه اش کوروش بزرگ در سال 551 پ.م. خلع قدرت شد.  کوروش بنیاد امپراطوری بزرگ هخامنشیان را گذاشت و در دوران او مناطق در حال رشد افغانستان به شکل بی‌سابقه ای طراحی و آباد شد.