محمد نجیب الله احمدزی (۱۹۸۷ تا ۱۹۹۲)
پس از آن که ببرک کارمل خلع صلاحیت شد محمد نجیب الله احمدزی به قدرت رسید. وی پس از آن که با قوای مسلح شوروی وارد افغانستان رییس دستگاه استخباراتی (خاد) تعیین شده بود. نجیب الله عضو جناح پرچم حزب دیموکراتیک خلق افغانستان بود و زمانی که سران این جناح به حیث سفیر به خارج کشور فرستاده شدند داکتر نجیب به حیث سفیر افغانستان در ایران تعیین شد.
در دوران ریاست جمهوری خود نجیب به تدریج از اصول اصلی و مرام های حزب فاصله گرفت. نام حزب دیموکراتیک خلق افغانستان را به حزب وطن تبدیل کرد. وی برنامۀ مصالحۀ ملی را روی کار آورد. با ده ها هزار مخالف دولت تماس برقرار شد و با اعلان آتش‌بس خواستار مذاکرات وسیعتر با مخالفان کودتای هفتم ثور شد. باوجودی که برنامۀ مصالحۀ ملی ناکام شد، نجیب توانست تعدادی از جنگجویان مخالف دولت را در صفوف ملیشه در کنار دولت بیاورد. نام افغانستان از جمهوری دیموکراتیک افغانستان دو باره به جمهوری افغانستان تبدیل شد. در مرحلۀ بعدی شورای ملی جاگزین شورای انقلابی شد.
با وجودی که نجیب الله مانند ببرک کارمل خروج قوای شوروی را نمیخواست، سیاستمداران شوروی خود خروج قوای شوروی را میخواستند. برنامۀ خروج قوای شوروی طرح ریزی و عملی شد. پس از خروج قوای شوروی حالت اضطراری اعلان شد. با وجود مخالفت احمد شاه مسعود قوماندان جمیعت اسلامی در صفحات شمال به سبب غیر عملی بودن پیروزی نظامی در آن زمان، حزب اسلامی افغانستان تحت رهبری گلبدین حکمتیار در تبانی با شماری دیگر برای تصرف جلال آباد عملیات وسیعی را آغاز کردند اما سرانجام عملیات جلال آباد به ناکامی انجامید و ادارۀ دولت در جلال آباد پایدار ماند.
شوروی به پشتیبانی مالی خود از نظام نجیب ادامه داد و تا زمانی که پشتیبانی شوروی ادامه داشت دولت شهر های بزرگ افغانستان را اداره میکرد. با ختم کمک های مالی شوروی پایه های دولت تضعیف شد، بخصوص ضعف نیروی هوایی بیش از حد محسوس بود. تعدادی از شهر ها یکی پی دیگر از ادارۀ دولت خارج شدند. نجیب الله از مجبوریت استعفای دولت را پیشکش کرد و به پذیرش برنامۀ ملل متحد برای انتقال قدرت راضی شد. در شمال جمعیت اسلامی و در جنوب حزب اسلامی در صدد تصرف قدرت بودند. نیرو های عبدالرشید دوستم در شمال با نیرو های احمد شاه مسعود پیوستند و این باعث شد که شهر های شمال به سرعت توسط نیرو های ضد دولتی تصرف شوند. پس از سقوط چاریکار و فرودگاه بگرام نجیب الله به فرمان حزب وطن خلع صلاحیت شد و عبدالرحیم هاتف در یک دورۀ موقت در راس دولت قرار گرفت.
نجیب الله از ملل متحد درخواست پناهندگی کرد و پذیرفته شد اما هنگامی که میخواست از فرودگاه کابل کشور را ترک کند، نیرو های مسلح مانع خروج او شدند. وی در عوض به دفتر ملل متحد در کابل پناهنده شد. در جریان اقامت اش در دفتر ملل متحد وی کار ترجمۀ کتاب "بازی بزرگ" را روی دست گرفت و با اشاره به واقعات بیان شده در کتاب نامبرده گفت که افغانستان هر بار عین اشتباه را تکرار میکند. در زمان حکومت انتقالی مجاهدین زیر رهبری صبغت الله مجددی، و در دوران حکمرانی برهان الدین ربانی رهبر جمعیت اسلامی افغانستان به نجیب الله که در دفتر ملل متحد به سر میبرد آسیبی نرسید و برای محافظت او از حملۀ احتمالی باشندگان محافظانی بیرون دفتر گماشته شدند. مدت ها بعد زمانی که طالبان چهارآسیاب را از گلبدین حکمتیار تصرف کردند و بر نواحی دیگری در اطراف کابل مسلط شدند، مسعود پیش از تخلیۀ کابل دو بار از نجیب خواست که با ایشان به شمال برود اما نجیب با تکیه به این باور که طالبان پشتون اند و به او آسیبی نخواهند رسانید، این پیشنهاد را رد کرد.
طالبان پس از تسلط شان بر کابل نجیب الله و برادرش شاهپور احمدزی را از دفتر ملل متحد با بستن وکشیدن شان به پشت موتر به قتل رسانیدند و جسد نجیب الله و برادرش را در کابل برای نمایش به دار آویختند. نخست اجازه داده نشد که جسد نجیب مطابق احکام اسلامی به خاک سپرده شود اما سرانجام جسدش به کمیتۀ بین المللی صلیب سرخ سپرده شد. کمیتۀ بین المللی صلیب سرخ جسد را به پکتیا فرستاده شد و در آنجا مراسم تشییع جنازه و خاکسپاری توسط افراد قبیلۀ احمدزی انجام شد.
