طاهریان (۸۲۱ تا ۸۷۳)
سلسلۀ طاهریان استان خراسان و نواحی همجوار آن را در زمان
عباسیان اداره میکرد. این سلسله توسط طاهر
پسر حسین مشهور به ذوالیمنین، فرمانده نیرومند خلیفۀ عباسی، مأمون الرشید
بنیانگذاری شد. وی در روستای پوشنگ از
مربوطات زنده‌جان استان هرات به دنیا آمد.
خانوادۀ طاهر در زمان آغاز قیام عباسیان و دعوت بهزادان (ابومسلم) خراسانی قیام
برعلیه اموی ها فعالانه سهم گرفتند.
پدربزرگ طاهر مولای طلحه پسر عبدالله حاکم سیستان بود.
طاهر در جنگ ها میان پسران هارون الرشید با رهبری نیرو های مأمون
قادر شد امین را شکست داده و سرانجام اسیر کرده به قتل برساند، و قدرت را برای مأمون
بدست آورد. مأمون در مقابل، همه استان ها
را از مدینه‌السلام تا اقصای مشرق را به او سپرد.[۱] سبب گماشتن طاهر بر استان خراسان را جمع آوری
نیرو توسط عبدالرحمان مطوعی در نیشابور قلمداد کردند. وی مصمم بود بدون دستور استاندار خراسان به کمک
آنها با حروریان نبرد کند و بیم کردند که این را بر اساس منظوری کرده باشد.
طاهریان با وجودت وسعت ساحۀ تحت ادارۀ شان، و با وجود داشتن
آزادی در چگونگی پیشبرد امور دولتی در ساحۀ تحت ادارۀ شان، بصورت کاملا مستقل از
عباسیان عمل نمیکردند. زبان رسمی ادارات
در زمان طاهریان هنوز هم عربی بود و فارسی زبان غیررسمی بود. در زمان طاهریان بود که الفبای پهلوی را از بین
بردند و استفاده از الفبای اندک تغییر یافتۀ عربی برای نوشتن فارسی آغاز شد. به گزارش برخی منابع دیگر استفاده از الفبای
عربی و اضافه نمود حروف"چ، پ، گ، ژ" در زمان یعقوب لیث صفار رخ داد. آثار باستانی باقیمانده در نقاط مختلف سرزمین های
ما که در فصل یکم از آن یاد شد، نشان میدهد که پس از سقوط ساسانیان تا حدود 300
سال استفاده از رسم خط پهلوی ادامه یافت اما آهسته آهسته جای آن را شکل فارسی شدۀ
الفبای عربی گرفت.
پس از مرگ طاهر پسرش طلحه از جانب خلیفۀ عباسی به حیث
استاندار خراسان انتخاب شد. فرزند دیگر
طاهر عبدالله در زمان استانداری برادرش طلحه، به مصر لشکر کشید[۴] و پس
از تصرف آن استاندار مصر شد. عبدالله در
همان سال اندلسیانی را که بر اسکندریه تسلط یافته و نافرمانی میکردند نیز شکست و
زنهار داد.[۵] پس از وفات طلحه امارت خراسان به عبدالله سپرده
شد و او به حیث مقتدرترین حاکم طاهری شناسایی شده است. در زمان او زراعت در خراسان رونق گرفت و
محبوبیت و اثرگذاری او میان مردم به سبب تجاربش از امارت داری ایالت های غربی،
تقویت یافت. عبدالله در سال 845 از دنیا رفت و پسرش طاهر دوم جانشین او شد.
در زمان طاهر دوم قسمت های سیستان از تسلط طاهریان خارج شد
و نیرو های مخالف طاهریان در آن مناطق قدرت را بدست گرفتند. پس از طاهر دوم در زمان پسرش محمد ابن طاهر
قدرت طاهریان به شدت رو به زوال رفت و دلیل زوال قدرت طاهریان بی توجهی محمد پسر
طاهر و بی تجربگی او در کار سیاست شناسایی شده است. در طبرستان سیاست های تبعیض
طلبانه و استبدادی طاهریان باعث شد مردم طبرستان شورش کنند و با قطع علاقه از
طاهریان در سال 864 همبستگی خود را با زیدی ها اعلام کنند. حکومت محمد در خراسان روز به روز رو به ضعف
نهاد تا در سال 873 سرانجام حکومت
طاهریان توسط صفاریان از بین رفت و صفاریان خراسان را به دولت خود ملحق کردند.
[۱] ترجمۀ تاریخ طبری، جلد سیزدهم، ص ۵۶۸۵.
[۲] ترجمۀ تاریخ طبری، جلد سیزدهم، ص ۵۶۸۹.
[۳] رسم خط های باستانی http://www.ancientscripts.com/pahlavi.html
[۴] تاریخ ابن اثیر، جلد نهم، ص ۳۹۲۸.
[۵] تاریخ ابن اثیر، جلد نهم، ص ۳۹۳۰.
